Rachel (49) is een graag geziene gast bij de inloopochtenden van Quiet Tilburg. Met een luisterend oor en ideeën helpt ze regelmatig members verder. Een belangrijke troef van Rachel is haar ervaringsdeskundigheid: als geen ander weet zij hoe het is, op het diepste punt van het armoededal. Een inspirerend verhaal van een vrouw die de ballast van de schaamte heeft afgeworpen.  

TEKST: EEFJE OTTEN / FOTO: HANS VAN DONGEN

“Ik ben met mijn twee zussen in weelde opgegroeid in een ondernemersgezin: villa met zwembad, de nieuwste en hipste kleding, de tofste vakanties, vaak uiteten, veel mensen over de vloer… Toch kwam ik er al vroeg achter dat materialisme me niks deed. Ik was een rebels meisje, ‘anders’. Ik hield meer van jongensdingen; in bomen klimmen en buiten ravotten. Door dat vrije en moderne leven had ik als kind weinig structuur. Chaotisch als ik was voelde ik me verloren. Mijn ouders waren veel weg en dan was ik vaak angstig. Bang dat ze niet meer terug zouden komen.” 

In Rachels vroege puberteit gaan haar ouders scheiden. “Mijn vader hertrouwde en ik kreeg een halfbroertje. Mijn zussen en ik gingen met mijn moeder verder. Vanaf dat moment ben ik de liefde van mijn vader heel erg gaan missen. Ik zag hem weinig. Achteraf besef ik dat ik toen op zoek ben gegaan naar zijn erkenning. Gevoel van afwijzing heeft daardoor heel mijn leven een rol gespeeld. Niet erkend worden, niet goed genoeg zijn.” 

Na de middelbare school gaat Rachel naar hotelscholen in Davos en Zürich. Daarna gaat ze aan de slag als reisleidster. “Ik leidde een super-de-luxe leven, in sjieke appartementen en hotels. Je leeft niet in de werkelijkheid. Je hebt verantwoordelijkheden voor de klanten, maar jouw eigen leven is geregeld, dus je hoeft niet echt voor jezelf te zorgen.
Rond mijn dertigste wilde ik gaan settelen. Ik ging samenwonen met de liefde van mijn leven. Hij had een tapasbar en wéér kreeg ik een feestleven zonder echte verantwoordelijkheden. Tijdens die relatie overleden mijn beide ouders. Van een vrolijke, zelfstandige Rachel veranderde ik in een verdrietige, afhankelijke vrouw.” 

Haar relatie gaat over. “Ik moest aan de slag en werd keukenverkoper. Het was frustrerend werk; de hele dag liegen en mensen geld aftroggelen. Ik verkocht aanvankelijk goed, maar voelde me een wolf in schaapskleren. Ik reageerde me af door me na werktijd vol te proppen met eten.” 

Eetverslaving

Ook op een ander gebied loopt Rachel vast. “Administratie is een gigantisch probleem voor mij. Overdag verkocht ik keukens van 30.000 euro, maar thuis lagen er stapels rekeningen en mijn huis verloederde. Op mijn werk verkocht ik steeds minder, waardoor mijn salaris lager werd. Mede daardoor kreeg ik een huurachterstand. Uit nood heb ik een appartement gekocht, ik dacht daarmee mijn schulden te kunnen oversluiten.” 

De sores hebben hun weerslag. “Ik ontwikkelde een zware eetverslaving, werd steeds dikker. Mijn baas eiste dat ik een paar kilo per week zou afvallen, ik mocht ook niet aanschuiven bij het koopavondetentje. Het werd steeds moeilijker om op mijn werk te verschijnen. Ik vertoonde extreem en verward gedrag. Door het verlies van mijn gewenste uiterlijk verloor ik mijn persoonlijkheid. Ik wist niet hoe snel ik thuis moest komen om me op te sluiten, voelde me gekleineerd door mijn werkgever. Ik voelde me lelijk, dik en vies. Afgewezen, uitgeteld, moe. Bovendien had ik een medicatieverslaving. Op doktersvoorschrift slikte ik kalmerende tabletten, ik zocht verdoving.” 

Gaten vullen

Maar ook thuis is het niet pluis. “Het was fout gegaan met de hypotheek. Het bedrag dat ik extra wilde lenen voor het oversluiten van de schulden kreeg ik niet. Maar omdat mijn schuld niet groot genoeg was, werd ik niet geholpen door de gemeente. Inmiddels woog ik ver boven de honderd kilo. Iedere maandag nam ik mezelf voor er iets aan te doen, maar ik vond de kracht niet meer. Langzaam ging ik me opsluiten. In het nieuwe appartement had ik een slaapkamer ingericht met een stretcher, magnetron, koffieapparaat, laptop en een televisie. Op kaal beton, want geld voor een vloer had ik niet. Het is bevreemdend als je overdag dure keukens verkoopt, maar ’s avonds kookt op een butagasstelletje. Naar de buitenwereld deed ik alsof er niets aan de hand was. Maar ondertussen vervuilde ik. In plaats van gordijnen hingen er plastic zakken voor de ramen.” 

Rachel meldt zich ziek en zal uiteindelijk onder druk een vaststellingsovereenkomst tekenen. Niet veel later is haar inkomen zowat gehalveerd. “Dan kun je jarenlang het ene gat met het andere vullen. Ik sliep hele dagen en kwam vijf kilo per week aan. Mijn leven bestond uit het kijken van soapseries. Mijn eten bestelde ik online bij een supermarkt zodat ik de deur niet uit hoefde. Door de kosten van het eten, want ik at véél, liet ik mijn andere rekeningen liggen. De hypotheek liep op en de ene na de andere afsluiting volgde. Ik had soms wéken geen stromend water. Dan haalde ik een emmertje water bij de buren om de wc door te spoelen. Ik wilde wel iets aan mijn problemen doen, maar het lukte niet. Omdat wat aan mijn gewicht te doen bestelde ik een hometrainer. Maar door mijn gewicht had ik niet eens meer de kracht om de doos open te maken.”

Ommekeer

Haar afglijden krijgt een extra dimensie als de milieupolitie aan de deur komt, er is geklaagd over de vuilniszakken op het balkon. “Ze hadden het snel gezien en schakelden de crisisdienst in. Op 1 april 2010 ben ik opgenomen bij de GGZ, in het weekend voor Pasen. Ik had nog paaseieren besteld in alle kleuren en maten, die wilde ik nog opeten. Maar ze vonden me een gevaar voor mezelf, dus ik was verplicht mee te gaan. Ik woog op dat moment 163 kilo en kon niet meer lopen. Mijn haren waren vervilt en ik had nog maar één passende joggingbroek.”  

Haar opname pakt uit als een geluk bij een ongeluk. “De verpleging was zorgzaam en lief. Ze douchten me. Toen brak ik. Mijn herstel is daar, op dat moment, begonnen. Omdat je uit je situatie wordt gehaald, ga je jezelf met andere ogen zien. Zo stelde ik me bijvoorbeeld heel afhankelijk op, omdat ik dacht dat iedereen me zou vertellen hoe ik uit mijn ellendige situatie kon komen. Een psychiater zei me dat ik toch echt zélf uit mijn stoel zou moeten komen. Dat trok ik me enorm aan, maar ik ben opgestaan en begonnen met puinruimen. Eenmaal thuis toog ik met vuilniszakken vol post toog ik naar de schuldhulpverlening. Deze keer werd ik lief en niet veroordelend ontvangen. Mijn hulpverlener ging niet boven me staan, maar naast mij. Samen brachten wij de puinhoop in kaart. Uiteindelijk kwam ik terecht in een WSNP-traject. Er moesten inkomsten geregeld worden en ik kreeg een ziektewetuitkering. Omdat ik psychisch behoorlijk wat op te ruimen had, ben ik in therapie gegaan. Dankzij een diëtiste ontwikkelde ik een gezond eetpatroon en viel ik kilo’s per week af. Uiteindelijk ben ik 80 kilo afgevallen en zat ik weer goed in mijn vel. Het WSNP-traject liep. Het was geen vetpot, ik leefde van 40 euro per week, maar het gaf rust en duidelijkheid. Mijn woning was verkocht door de bank en ik kreeg een ander huisje. Langzaam voelde ik dat ik alles weer op de rit begon te krijgen.”

Van angst naar rust

Tot 29 februari 2012. “Ik werd ’s nachts zwetend en misselijk wakker met pijn in mijn kaken. Ik voelde dat het goed mis was. De ambulance is gekomen en ik ben zelf naar de brancard gelopen. Uiteindelijk werd ik wakker in het ziekenhuis: hartinfarct. Ze hadden me tweemaal moeten reanimeren: eenmaal in de ambulance en de tweede keer in het ziekenhuis. Ik voelde me eenzaam, alleen en verdrietig in het ziekenhuis. Heel nietig. Er volgde een angstige periode. Ik moest acuut stoppen met roken. Ik kon het niet maken om ‘s nachts een cardioloog te laten komen als ik bleef roken. Achteraf denk ik dat daar de kracht is ontstaan om mijn huidige werk te doen. Simpelweg omdat ik er nog bén. Ik denk dat dat niet voor niets is. Misschien kan ik nog iets veranderen voor mensen in een vergelijkbare situatie.” 

Tijdens haar herstel slaagt Rachel erin stabiliteit in haar leven aan te brengen. Met een maagverkleining krijgt ze controle over haar eetpatroon, en ook op organisatorisch vlak maakt ze schoon schip. “Het gaf me rust en ruimte in mijn hoofd om de financiën en administratie blijvend door iemand anders te laten doen. Daardoor kan ik me helemaal richten op de dingen waar ik wél goed in ben. Ik ervaar dit niet als een schande, maar juist als een kracht. Ik heb voor mezelf toegegeven dat ik daar nou eenmaal niet goed in ben. Een directeur in een bedrijf regelt meestal zijn financiën ook niet zelf, toch? Ik betaal diegene die mijn administratie doet. Daardoor moet ik mezelf weer andere dingen ontzeggen, het zij zo. Door die ondersteuning kon en kan ik de dingen doen waar ik goed in ben. Uiteindelijk heb ik daardoor nu geen uitkering meer nodig.” 

Zélf helpen

Als Rachel weer toe is aan dagelijkse inspanningen gaat het snel bergop. “Na het infarct ben ik me gaan oriënteren op wat ik werkelijk wilde. Ik ben een doener, een organisator. Bovendien weet ik dat structuur heel belangrijk voor me is. Ik ben daarom vrijwilligerswerk gaan doen bij Amarant. Daar ontdekte ik dat ik graag de zorg in wilde. Van een vriendin hoorde ik over een opleiding voor ervaringsdeskundigen in de psychiatrie. Tijdens die opleiding – bij Howie the Harp – kwam ik erachter dat die plotselinge armoede veel meer met mij heeft gedaan dan ik dacht. Ik ben me gaan verdiepen in het armoedevraagstuk. Ik besefte me opeens dat veel van mijn psychische klachten voortkwamen uit geldgebrek. Mijn hulpverleners hadden me destijds op een budgetcursus gestuurd. Je voelt je dan niet serieus genomen. Het valt mij op dat in de hulpverlening mensen als kleine kinderen worden behandeld. Ze gaan klakkeloos uit van een gebrek aan intelligentie, terwijl de problemen zich juist opstapelen door het feit dat mensen geen geld hebben. Ik fietste heel de stad door en bezocht allerlei organisaties: de Voedselbank, Quiet, Feniks, de ReShare Store van het Leger des Heils, kringloopwinkels. Ik ben verbanden gaan leggen met mijn eigen verleden. Ik kwam veel personen tegen die in hetzelfde schuitje zaten als ik destijds. Met name vrouwen. Daar vond ik motivatie, kracht en passie om hen op weg te gaan helpen. Ik wil dat zij weer gezien worden om wie ze zijn en niet om wat ze niet kunnen.” 

Schaamte overboord

Inmiddels kan Rachel doen waar ze goed in is en werkt ze als ervaringsdeskundige bij RIBW Brabant. Betááld, terwijl ze eerder volledig afgekeurd was. In haar werk kan ze veel van haar eigen ervaringen positief inzetten. “Ik ben ervan overtuigd dat mensen vanzelf iets terugdoen als je mensen eerst weer gaat waarderen om wat ze wel kunnen, ze gaat vertrouwen. Vanuit die gedachte ben ik leuke dingen gaan organiseren voor mensen: modeshows, etentjes. En we zijn begonnen met Kiemuur Kookt. Dit is een initiatief samen met de Voedselbank, waarin we anders kijken naar de pakketten die mensen wekelijks krijgen. We delen tips en tricks, leuke recepten, maar vooral werken we aan destigmatisering. Mensen moeten zich vooral niet schamen om deze hulp tijdelijk te ontvangen. En je kunt er ook gezonde maaltijden van maken. Er is een pilot gaan draaien in De Poorten. Inmiddels is er een vaste club ontstaan, 12 tot 15 dames per week, die elkaar steunen, je ziet mensen groeien. Ze koken wekelijks voor elkaar en voor gasten, ook van Quiet. Members mogen bij ons gratis komen eten.”

Haar ervaringsdeskundigheid kan ze volop inzetten in haar werk. “Binnen RIBW Brabant geef ik hulpverleners mee dat armoede enorm veel invloed heeft op je psychische gesteldheid. In schaarste leven maakt mensen wanhopig en eenzaam. Dat draag ik ook aan in trainingen aan mensen buiten RIBW: bij de gemeente, beleidmakers, uitkeringsinstanties. Als ik naar mijn eigen leven kijk: door wat ik heb meegemaakt ben ik totaal anders in het leven komen te staan. De kracht en drive die ik nu voel om te leven, had ik nooit gehad zónder die ervaringen. Zo schaam ik me nergens meer voor. Schaamteloos kunnen leven maakt dat je je heel vrij voelt en bént. Niks of niemand kan mij nog van mijn stuk brengen. Ik heb jaren in boosheid geleefd, in jaloezie ook. Maar doordat je de schaamte voorbij bent en je vrij voelt, gaan die gevoelens weg. Je gunt andere mensen het allerbeste in plaats van afgunstig op ze te zijn. Mooi toch?”

Over Kiemuur

Het Kiemuur is een initiatief van RIBW Brabant: een wekelijkse bijeenkomst in de wijk, dichtbij bewoners. In deze regio zijn inmiddels 22 Kiemuren. Iedereen die contact, steun en/of advies zoekt is hier altijd welkom! Net als bij Quiet staat gelijkwaardigheid voorop; de mensen die Het Kiemuur begeleiden hebben zelf veel meegemaakt in het leven. Zij laten iedereen in hun waarde, alle bezoekers horen erbij. Meer informatie vind je hier.