Leren en inspireren

Guus en Vincent kennen elkaar al jaren. Vroeger waren ze actief in een actiegroep tegen de plaatsing van kruisraketten in Nijmegen. Vincent vertelt: “Als linkse dokters maakten we een brochure over de medische gevolgen van kruisraketten. Guus en ik waren altijd maatschappelijk betrokken. Dan vind je elkaar.” 

Guus vervolgt: “Net als Vincent werkte ik in een zogenaamde achterstandswijk. Dat motiveerde me om les te geven en onderwijsmateriaal te ontwikkelen over kwetsbare groepen. 

Ik werd docent aan de Radboud Universiteit, zowel in de basisopleiding als in de huisartsenopleiding. Na mijn pensioen zocht ik naar zinvolle hobby’s. Ik besloot mij in te blijven zetten voor het onderwijs. Vincent wees me op de medische inloop als leerervaringsplek voor studenten. Een tijdlang hebben drie studenten hier praktijkervaring opgedaan.” Binnenkort starten er waarschijnlijk weer nieuwe studenten.

Ook members van Quiet gaan als gastdocent naar de Radboud Universiteit. Guus: “Rose, een vrijwilligster bij Quiet, is een inspirerend voorbeeld. Tijdens de minor ‘Kwetsbare Groepen’ deelt ze haar verhaal: van ziekte en lijden naar herstel en maatschappelijke deelname. Het is belangrijk dat studenten zien hoe iemand, ondanks gezondheidsproblemen, haar situatie kan verbeteren en weer actief kan worden."

Wijkgezondheid en sociale verandering

Vincent werkte als huisarts in een wijk die ooit als Vogelaarwijk werd bestempeld. Dit bracht extra financiering en kansen met zich mee. Samen met zorgprofessionals zette hij het initiatief 'Hatert gezond' op om de gezondheid in de wijk te verbeteren. Na zijn pensionering stopte hij met het medische werk en richtte hij samen met Brigitte Theeuwen en Stephanie Hardesmeets Quiet Nijmegen op.

“De mensen voor wie wij ons inzetten, kampen met een enorme gezondheidsachterstand”, zegt Vincent. Volgens professor Maria van den Muijsenbergh, hoogleraar gezondheidsverschillen, leven mensen met een lage sociaaleconomische status gemiddeld korter en ervaren ze een slechtere gezondheid. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (2022) bedraagt de gemiddelde levensverwachting bij geboorte 83 jaar voor mannen uit de hoogste welvaartsgroep, terwijl dit in de laagste welvaartsgroep slechts 74 jaar is. Voor vrouwen is het verschil 8 jaar. 

Daarnaast heeft de gezondheidsachterstand grote gevolgen voor het zorgsysteem.” Vincent legt uit: “Stel, je hebt hoofdpijn en gaat naar de dokter. Die verwijst je door naar de neuroloog voor een CT-scan. De zoektocht naar de oorzaak van de klachten – die eigenlijk voortkomen uit een gezondheidsachterstand - legt een zware druk op de gezondheidszorg."

Guus voegt toe: “Armoede veroorzaakt stress en stress belemmert het vermogen om goede keuzes te maken. Mensen denken soms dat ze hun problemen met een kansspel kunnen oplossen, maar raken juist dieper in de schulden. Het lichaam raakt gespannen en er ontstaan hartproblemen. Als maatschappij moeten we leren dat een dokter niet altijd de oplossing is. Het is belangrijk om mensen te begeleiden uit de problemen.” Vincent knikt: “En armoede opheffen.”

(Foto: Members zitten aan tafel.)

Communicatie is een drempel naar gezondheidszorg

Guus en Vincent ervaren dat veel mensen zich laten afschrikken en dat de stap naar gezondheidszorg een hoge drempel kan zijn. Eén van de grootste problemen is dat er vaak niet goed gecommuniceerd wordt en er weinig begrip is. Vincent legt uit: “Mensen proberen het wel – ze zeggen iets tegen de dokter – maar krijgen geen reactie. Dan geven ze het op: ‘Laat maar zitten, hij of zij luistert toch niet naar mij’. Het is geen onwil, maar een gebrek aan praktische vaardigheden in communicatie.”  

Een belangrijke oorzaak van deze drempel is gebrek aan zelfvertrouwen bij patiënten en dat mensen het moeilijk vinden om hun klachten duidelijk te verwoorden. Vincent: “Mensen die goed kunnen lezen en praten, zoeken vaak online naar informatie en stappen met een artikel op hun telefoon de spreekkamer binnen: ‘Dokter, klopt dit?’ Zij hebben de woorden en het zelfvertrouwen om vragen te stellen. Voor anderen is dit veel lastiger.”

Empowerment helpt

Een gebrek aan zelfvertrouwen maakt het voor veel mensen lastig om actief te werken aan hun gezondheid. Daarom bedachten Guus en Vincent de medische inloop als een manier om mensen zelfbewuster te maken. Vincent: “We merkten al snel dat er behoefte aan was. Er ontstonden mooie gesprekken, soms wilden mensen liever één op één met Guus of mij praten. Het idee is om mensen wat meer handen en voeten te geven om zich staande te houden in een gezond leven”. Guus voegt lachend toe: “Empowerment”.  

Vincent knikt: “Maar wel een belangrijke. Het is belangrijk dat mensen zelf nadenken over hun gezondheid en ontdekken wat ze zelf kunnen om gezond te worden of te blijven.” Guus: “Wij willen mensen sterker maken, niet door alles voor hen te doen, maar door hen handvatten te geven en te stimuleren.” Tijdens de medische inloop bespreken ze onder andere bekende thema’s als bewegen, voeding en psychische klachten, maar ook drempels die worden ervaren in de zorg. “Hoe kom je langs een doktersassistente die je steeds tegenhoudt om de dokter te zien?” vraagt Guus.  

Voorbeeld van een drempel: Vertrouwen en technologie

Vincent deelt een voorbeeld: “Vanochtend was er een mevrouw met COPD aanwezig bij de inloop. Zij heeft een app gekregen van de dokterspraktijk om haar klachten bij te houden. Af en toe krijgt ze in de app een vraag: ‘Voelt u zich depressief?’ Een slimme toevoeging, zou je denken. Maar voor haar voelt het als bemoeizucht: ‘Ik vul iedere keer in dat het goed gaat, wat kan mij dat schelen?’ En iemand anders in een soortgelijke situatie zei: ‘Ik vul het niet in, want dan krijg ik ze de hele dag aan de telefoon.” Deze voorbeelden laten zien dat toegankelijkheid in de zorg om meer gaat dan een medische diagnose. Het draait om vertrouwen, communicatie en begrip voor de leefwereld van de patiënt. Guus legt uit: “In de zorg zien we steeds meer technologie, zoals apps die de rol van de dokter gedeeltelijk overnemen. Voor sommige mensen werkt dat niet, zij vinden het onpersoonlijk”.

Afstand tussen dokter en patiënt

Mensen die in armoede leven hebben vaak specifieke communicatiebehoeften. Guus legt uit: “Mensen in armoede zijn vaker laag opgeleid, of hebben een migratieachtergrond, een licht verstandelijke beperking, mentale problemen of verslavingen. En met iedere subgroep moet je op een andere manier communiceren. Dokters denken vaak: ‘Oké, dat is wel helder.’ Maar sommige mensen begrijpen het niet en hebben meer uitleg nodig. Ze worden dan boos of klappen dicht. Dokters communiceren vaak zoals ze met vrienden en familie praten, maar dat is niet de realiteit.”

Vincent merkt op: “Er is vaak een grote afstand tussen dokter en patiënt. Mensen kijken tegen dokters op en bedanken overmatig na advies. Een tip voor andere zorgverleners: je mag als dokter ‘gewoon zijn’, leg dingen op een toegankelijke manier uit”. 

Empathie als sleutel tot verbetering

Guus: “De valkuil van veel dokters is niet doorhebben dat een patiënt hen niet begrijpt. Het duurde soms jaren voordat ik begreep waarom een patiënt mijn advies niet opvolgde. Vaak kwam dat simpelweg doordat ze het niet begrepen en maar ‘ja dokter’ zeiden om van het gesprek af te zijn. Dit kan frustratie oproepen bij de patiënt: ‘Niemand luistert naar mij, niemand begrijpt mij.”

Guus benadrukt: “Soms zijn zorgverleners niet goed in communicatie, niet omdat ze niet willen, maar omdat empathie en geduld niet altijd als noodzakelijke vaardigheden worden gezien. Het vermogen om écht te luisteren en je in de patiënt te verplaatsen, is cruciaal voor het leveren van goede zorg. Als je altijd alle mogelijkheden hebt gehad, realiseer je je niet dat anderen dat niet hebben. Dan hoor je bijvoorbeeld: ‘Waarom eet hij niet gezond? Dat is toch helemaal niet duur? Haal gewoon wat bij de Ekoplaza!’ Maar voor sommige mensen is dat geen optie.”

Guus: “Als zorgverlener moet je je empathie vasthouden, je verplaatsen in de leefwereld van de ander en tevreden zijn met kleine successen. Het gaat erom mensen de juiste zorg en ondersteuning te bieden. Als ik een ander een klein beetje kan helpen omgaan met het leven, dan ben ik tevreden.” Vincent sluit af: “Ik ga altijd af op het verhaal dat iemand vertelt. Als iemand zegt: ‘Ik vul die app van de dokterspraktijk niet in’, dan leg ik uit waarom die app nuttig is en wat de dokter ermee bedoelt.”

(Foto: Guus zit samen met members aan tafel. Vincent staat ervoor en geeft uitleg.)

Van huidziekten tot PTSS

Vincent vertelt: “Er is een member van Quiet die ondanks haar chronische vermoeidheid toch naar de medische inloop komt. Ze zegt: ‘Ik wil toch komen, want het is fijn hier’. Andere members reageren dan met: ‘Oh, wat fijn dat je er bent’. Dat is heel positief.”

Guus en Vincent organiseren de medische inloop samen. Guus omschrijft de medische inloop als een soort ‘intervisie’: “Members delen steeds meer over zichzelf en vertrouwen elkaar.”

Guus en Vincent wachten tot iedereen aanwezig is en nemen de tijd voor koffie en thee. De medische inloop begint om half 11 en eindigt om half 12. Ze proberen altijd aan te sluiten bij wat er speelt bij de mensen die komen.

Guus vertelt: “Laatst organiseerde mijn dochter (ook dokter) samen met ons een ochtend over kleine kwalen. Met een PowerPointpresentatie liet ik afbeeldingen van huidziekten zien, bultjes en kinderziektes. We keken samen en ik vroeg: ‘Wat is dit?’ Daarna vroeg ik: ‘Moet je hiermee naar de dokter?’ Het is belangrijk dat mensen weten wanneer ze iets serieus moeten nemen, zowel preventief als urgent. Het is als een medische les. Mensen bloeien ervan op, ze gaan ervaringen delen. We bespreken ook onderwerpen als depressie, PTSS en psychose. Het woord ‘stress’ valt eigenlijk altijd.”

Tijdens de medische inloop ligt de focus vooral op stress, niet direct op armoede. Guus legt uit: “Praten over armoede voelt voor veel mensen als krabben aan een wond. Ze weten dat het er is, maar het is moeilijk te veranderen. Dan moet je het niet de hele tijd willen bespreken.”  

Meestal bereiden Guus en Vincent vooraf een thema voor, vaak met een presentatie. En er is veel ruimte voor gesprek, want er komen altijd vragen en verhalen. Belangrijk vinden ze dat de informatie voor iedereen behapbaar blijft.

(Foto: Vincent geeft uitleg.)

 De toekomst van de medische inloop

In Nederland is veel geregeld, maar niet alles. Zo bezoeken ook ongedocumenteerde mensen, dus zonder verblijfsvergunning in Nederland, de medische inloop. Zij hebben als ongedocumenteerde minder recht op zorg en financiële steun. Guus: “Maar uiteindelijk is het goedkoper en ethischer om voor deze mensen te zorgen.” Wie zich verdiept in armoede, dakloosheid en problemen in de zorg, komt al snel tot schokkende inzichten. Guus en Vincent raden het boek Komt een land bij de dokter van Michelle van Tongerloo aan. Dit boek biedt waardevolle inzichten voor iedereen die meer wil weten over dit belangrijke onderwerp.

Guus en Vincent halen veel voldoening uit hun werk. Ze ontmoeten bijzondere mensen en voeren waardevolle gesprekken. Vincent zegt: “Ik vind het heel gaaf als mensen zich krachtiger voelen.” Guus voegt toe: “Dit werk is voor mij een inspiratie. Het maakt me weer wakker en geeft me energie. Je leert omgaan met teleurstellingen en verwachtingen. Als je denkt ‘We gaan dit even oplossen’, raak je gefrustreerd. Je moet tevreden zijn met kleine successen.”

Guus en Vincent gaan graag verder met de medische inloop. Sterker nog, ze denken erover om deze vaker te organiseren dan eens per maand. Hierover volgt meer in een volgend interview. 

Bronnenlijst APA: Centraal Bureau voor de Statistiek. (2022, 21 december). Bovenaan welvaartsladder bijna 25 jaar langer in goede gezondheid.

Voor meer informatie over de medische inloop kun je contact opnemen met Vincent de Jong, via vincent.dejong@quiet.nl.

Wil je meer lezen over de onderzoeken van professor Maria van den Muijsenbergh? Klik hier voor publicaties of lees Persoonsgerichte zorg voor iedereen voor informatie en tips.